Aktualności

Michał Myck

Monika Oczkowska

Centrum Analiz Ekonomicznych, CenEA

 

 

Proces starzenia się społeczeństw określany bywa często jako jedno z najpoważniejszych wyzwań społecznych XXI-go wieku. Choć rosnąca długość życia jest wyrazem niekwestionowanego sukcesu związanego z rozwojem społeczno-gospodarczym, to utrzymanie wysokich standardów życia społeczeństw o istotnie zmienionej strukturze wieku, będzie silnie uzależnione od przyjętych rozwiązań związanych z funkcjonowaniem rynku pracy, finansowaniem opieki medycznej i z formami wsparcia gospodarstw domowych. Przed starzejącą się Polską, tak jak przed wszystkimi krajami UE, stoją poważne wyzwania związane z szybkimi zmianami demograficznymi, a proces starzenia się wszędzie odbije swoje piętno na koniecznych decyzjach w polityce społeczno-gospodarczej.

 

Jednym z najważniejszych sposobów ograniczania negatywnych społeczno-gospodarczych skutków procesu starzenia się społeczeństw są stosowne zmiany na rynku pracy i w systemie emerytalnym, które zapewnią wysoki odsetek zatrudnienia wśród osób starszych. Zmiany te powinny skupić się przede wszystkim z jednej strony na systemie rozwiązań na rynku pracy umożliwiający dłuższe zaangażowanie zawodowe przed przejściem na emeryturę, a z drugiej na odpowiednim dostosowaniu regulacji dotyczących wieku przejścia na emeryturę, które ograniczą wycofywanie się z rynku pracy osób starszych. Trudno bowiem jest wyobrazić sobie efektywne długookresowe rozwiązania systemowe bez uelastycznienia regulacji rynku pracy i bez podniesienia wieku emerytalnego. Polskie rządy staną też przed wyzwaniem reformy systemu opieki długoterminowej, który w obecnej formie nie będzie w stanie skutecznie pomagać osobom wymagającym takiej pomocy w tym obszarze.

 

Wychodząc naprzeciw wyzwaniom, przed którym stoi m.in. nasze państwo, Komisja Europejska ogłosiła rok 2012 jako Europejski Rok Aktywnego Starzenia się. Wówczas po raz pierwszy włączono Polskę w działania mające zwiększyć możliwości zatrudnienia osób starszych oraz ich zaangażowania społecznego i gospodarczego. Na szczeblu krajowym i lokalnym wprowadzono nowe inicjatywy, a na szczeblu ministerialnym stworzono specjalne programy wspierające działalność osób w wieku 50+. Pozytywne postrzeganie pracowników w wieku 50+ w ostatnich latach wzrosło – był to jeden z średnioterminowych celów działań europejskiej polityki aktywnego starzenia się. Niestety krótkoterminowe i średnioterminowe statystyki z tego okresu nie wykazały znaczącego pozytywnego wpływu programu na szanse na zatrudnienie osób w wieku 50+.

 

Biorąc pod uwagę wielowymiarowość konsekwencji starzenia się oraz złożoność zależności pomiędzy prowadzoną polityką społeczno-gospodarczą i dobrostanem osób których dotyczy, przyjmowane rozwiązania powinny opierać się na głębokiej i kompleksowej analizie szczegółowych danych indywidualnych. Takich danych od 2004 roku dostarcza prowadzony obecnie w całej Unii Europejskiej projekt „SHARE: 50+ w Europie” (z ang. Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe - SHARE), do którego Polska przystąpiła zaraz po dołączeniu do grona państw UE.  Udział w SHARE – pośród niezliczonych innych inicjatyw naukowych prowadzonych w UE ­– to nieoceniona korzyść z członkostwa we wspólnocie. Dane SHARE w unikalny sposób łączą informacje o stanie zdrowia, warunkach materialnych i sytuacji społecznej populacji w wieku 50 lat i więcej. Przyjrzyjmy się więc bliżej temu jaka w uproszczeniu jest wielowymiarowa i wieloaspektowa sytuacja osób 50+ w Polsce:

Wykres 1 Odsetek osób w wieku 50+ w gospodarstwach deklarujących trudności w wiązaniu końca z końcem w badaniu w latach 2006/2007 i w 2015 r.

 

 Źródło: dane SHARE z rundy 2. (2006-2007) i 6. (2015).

Uwagi: Osoby deklarujące duże lub pewne trudności w wiązaniu końca z końcem. Od lewej: Austria, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Francja, Dania, Grecja, Szwajcaria, Belgia, Izrael, Czechy, Polska

 

 

Ponadto, sytuacja materialna osób starszych w Polsce oceniana w odniesieniu do relatywnego poziomu dochodów w społeczeństwie, choć istotnie gorsza w porównaniu do populacji 50+ w Czechach, nie odbiega znacząco od pozycji tej grupy społecznej np. w Niemczech. Jednak jak wskazują badania nad sytuacją materialną osób starszych, dochodowe miary ubóstwa nie uwzględniają szeregu czynników, które w znaczący sposób wpływają na ich faktyczną pozycję. Dotyczy to w szczególności zróżnicowania w stanie zdrowia oraz dostępu do wysokiej jakości usług publicznych włączając oczywiście opiekę zdrowotną. To najprawdopodobniej te kwestie decydują o wysokich odsetkach osób w wieku 50+, które w Polsce deklarują, że trudno lub bardzo trudno jest im „związać koniec z końcem”. Sposób kształtowania się sytuacji materialnej rosnącej grupy osób w wieku 50+ zależeć będzie w Polsce w najbliższych dekadach zatem nie tylko od wysokości otrzymywanych emerytur, ale również od dostępu do wysokiej jakości usług, ze szczególnym uwzględnieniem opieki medycznej oraz opieki długoterminowej. W tym ostatnim przypadku według naszych szacunków na podstawie danych SHARE w roku 2030 potrzeby opiekuńcze osób w wieku 75+ znacząco wzrosną aż o 45% względem roku 2015. Polski system publicznego wsparcia osób wymagających opieki długoterminowej zdecydowanie nie jest na to przygotowany.

 

Widzimy więc, że sama poprawa wizerunku osób 50+ wśród pracodawców - z których wielu ceni sobie etos pracy i doświadczenie osób starszych - nie wystarczy. Należy podjąć działania, które wprowadzą udogodnienia pozwalające na kontynuowanie aktywnego życia zawodowego. Jednak dzięki członkostwu Polski w UE – którego 15-lecie właśnie obchodzimy – oraz inicjatywom KE czy projektowi SHARE, który jest jednym z najbardziej kompleksowych tematycznie badań społecznych prowadzonych w Europie, mamy zarówno dane, know-how i podstawowe narzędzia do poprawy sytuacji osób 50+. Kwestią otwartą pozostaje: czy istniejąca potrzeba spotka się z wolą rządów Polski, zarówno obecnego jak i przyszłych?

 

 

 

 

 

 

 

Badanie SHARE: 50+ w Europie

„SHARE: 50+ w Europie” (z ang. Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe - SHARE). Opublikowany w 2017 r. raport „Pokolenie 50+ w Polsce na tle Europy: aktywność, zdrowie i jakość życia. Wyniki na podstawie badania SHARE” stanowi podsumowanie informacji o sytuacji życiowej osób po pięćdziesiątym roku życia w Polsce w porównaniu do wybranych krajów europejskich zebranych w badaniu SHARE w 2015 r. Dotychczas na podstawie danych z badania SHARE opublikowano ponad 1100 artykułów w czasopismach naukowych, 60 książek i 770 innego rodzaju prac naukowych. Pełną listę artykułów naukowych i innych publikacji na podstawie danych z badania SHARE można znaleźć na międzynarodowej stronie projektu: http://www.share-project.org. Wybrane opracowania polskich naukowców dostępne są na polskiej stronie projektu: http://www.share50plus.pl/, a listę przykładowych prac  przedstawiono poniżej.

Ósma runda SHARE zaplanowana jest na lata 2019-2020.

Do najnowszych prac polskich naukowców opartych o dane SHARE należą m. in.:

 

- Grzegorzek, M., A. Gertych, G. Aumayr and E. Piętka (2018). Trends in Active and Assisted Living – Open Hardware Architecture, Human Data Interpretation, Intervention and Assistance. Computers in Biology and Medicine. DOI: 10.1016/j.compbiomed.2018.01.012.

- Kalbarczyk-Stęclik, M. and J. Mackiewicz-Łyziak (2019). Impact of Physical Activity by Older People on Long-Term Care Cost Projections in Poland. Journal of Aging & Social Policy. DOI: 10.1080/08959420.2018.1563474.

- Myck, M., M. Najsztub and M. Oczkowska (2019). Implications of Social and Material Deprivation for Changes in Health of Older People. Journal of Aging and Health. DOI: 10.1177/0898264319826417.

- Myck, M. and M. Oczkowska (2018). Shocked by therapy? Unemployment in the first years of the socio‐economic transition in Poland and its long‐term consequences. Economics of Transition. DOI: 10.1111/ecot.12161.

- Stark, O. and E. Cukrowska-Torzewska (2018). Gender Differentiation in Intergenerational Care-Giving and Migration Choices. The Journal of the Economics of Ageing. DOI: 10.1016/j.jeoa.2017.11.005.